1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ

Ο ύπνος, η κατάσταση κατά την οποία γίνεται αποκατάσταση των λειτουργιών του οργανισμού, χαρακτηρίζεται από περιόδους μειωμένου επιπέδου συνείδησης, μειωμένων κινήσεων των σκελετικών μυών και επιβράδυνση του μεταβολισμού. Οι ενήλικες έχουν μια ανάγκη για σταθερή περίοδο ύπνου περίπου 7-9 ωρών, κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι υποτροπιάζουσες διαταραχές του νυχτερινού ύπνου μπορεί να οδηγήσουν σε διάφορα σωματικά προβλήματα και προβλήματα ψυχικής υγείας. Μελέτες δείχνουν ότι ο ύπνος επιτελεί μια λειτουργία αποκατάστασης για τον εγκέφαλο και το σώμα, βελτιώνοντας την αίσθηση ενεργητικότητας και “ευεξίας” και επιπλέον, παίζει σημαντικό ρόλο στις εγκεφαλικές μεταβολές που συντελούν στις διεργασίες της μάθησης και της σταθεροποίησης της μνήμης (Renata, 2008).

 Ο ύπνος σχετίζεται με χαρακτηριστικές μεταβολές στην δραστηριότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος όπως αυτές μετρώνται με την πολύ-υπνογραφία (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ηλεκτρομυογράφημα, ηλεκτροοφθαλμογράφημα). Με βάση τις μετρήσεις αυτές, ο ύπνος έχει διαιρεθεί σε δύο διακριτές φάσεις που είναι γνωστές σαν φάση ύπνου Ταχείας Κίνησης των Οφθαλμών (REM), και σαν φάση ύπνου χωρίς ταχεία κίνηση των οφθαλμών (NREM) (Thun et al., 2015).

1.2 ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

Η μετάβαση από την κατάσταση που είμαστε ξύπνιοι έως τον ύπνο είναι μια φυσική και κυκλική διεργασία , κατά την οποία αλλάζει η έκκριση ορμονών μαζί με το μεταβολισμό, τις καρδιαγγειακές λειτουργίες, τις αναπνευστικές και τις θερμορρυθμιστικές (η θερμοκρασία του σώματος).  Ο ύπνος χωρίζεται σε στάδια, τα οποία μπορεί να ποικίλουν στη διάρκεια της νύχτας (Πολυζόπουλος, 2009).

Στάδια του ύπνου:

1) Υπνηλία

Το πρώτο στάδιο διαρκεί μόνο λίγα λεπτά. Είναι το στάδιο όπου αρχίζουν να κοιμούνται και κάθε θόρυβος, ακόμα κι ένας ήχος, μπορεί να τους ξυπνήσει. Το σώμα αρχίζει να χαλαρώνει και μπορεί να αρχίζουν να παρουσιάζονται μικρές κινήσεις των ματιών.

2) Ο ελαφρύς ύπνος

Αυτό είναι το πιο παράξενο στάδιο γιατί κάποιος μπορεί να μιλήσει και να ανταποκριθεί σε εσάς, αλλά την επόμενη μέρα δεν θα θυμάται τι συνέβη. Το σώμα συνεχίζει να χαλαρώνει (Edinger et al., 2004).

3&4 ) Ο αργός ή βαθύς ύπνος

Στα στάδια 3 και 4 έχουμε τον αργό ή βαθύ ύπνο, όπου ο μυϊκός τόνος μειώνεται, ο ρυθμός αναπνοής χαμηλώνει, ρυθμίζεται η αρτηριακή πίεση και οι παλμοί της καρδιάς επιβραδύνονται. (Βουτσινά, 2005).

1.3 ΎΠΝΟΣ REM

Ο ύπνος REM (Rapid Eye Movement) γνωστός και ως ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών είναι το πέμπτο στάδιο του ύπνου και χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των ματιών, από εγκεφαλικά κύματα που δείχνουν ενεργοποιημένα και μοιάζουν με πολύ ελαφρύ ύπνο ή με την εγρήγορση, αλλά και από βαθιά χαλάρωση των μυών, παρόμοια με αυτή στο βαθύ ύπνο. O ύπνος REM χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: τονικός και αφασικός. Ο ύπνος REM χαρακτηρίζεται από έλλειψη νορεπινεφρίνης στον εγκεφαλικό φλοιό, στην οποία οφείλονται και τα χαρακτηριστικά των ονείρων (Σπαντιδέας, 2008).

Ο ύπνος REM στους ενήλικες συνήθως καταλαμβάνει το 20% με 25% του συνολικού ύπνου και διαρκεί για 90-120 λεπτά. Κατά τη διάρκεια ενός φυσιολογικού ύπνου, συνήθως βιώνουμε 4 με 5 περιόδους ύπνου REM, όσο προχωρά η νύχτα τόσο αυξάνεται και η περίοδος των σταδίων REM και μειώνεται ο βαθύς ύπνος. Κατά τις πρωινές ώρες, το περισσότερο μέρος του ύπνου αποτελείται από τον ελαφρύ ύπνο και από περιόδους REM. Η σχετική διάρκεια του ύπνου REM διαφέρει ανάλογα με την ηλικία. Κατά την περίοδο REM, η δραστηριότητα των νευρώνων του εγκεφάλου είναι παρόμοια με εκείνη που υπάρχει τις ώρες που είμαστε ξύπνιοι, για αυτό τον λόγο  αποκαλείται και παράδοξος ύπνος. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κυρίαρχα εγκεφαλικά κύματα κατά την διάρκεια ύπνου REM (Βουτσινά, 2005)

Ο οργανισμός έχει απόλυτη ανάγκη τον ύπνο τύπου REM. Εάν για διάφορους λόγους ο οργανισμός τον στερηθεί, τότε την επόμενη φορά που αποκοιμηθεί θα πάει πιο γρήγορα στο στάδιο REM, μειώνοντας τη διάρκεια των υπόλοιπων σταδίων.

Ο ύπνος REM είναι φυσιολογικά διαφορετικός από τις άλλες περιόδους ύπνου οι οποίες συνολικά αποκαλούνται μη REM ύπνος. Οι άνθρωποι που ξυπνούν από ύπνο REM μπορούν να θυμηθούν πολλά όνειρα, ενώ όσοι ξυπνούν από ύπνο μη REM θυμούνται ελάχιστα ή και καθόλου όνειρα (Rea et al., 2008)

1.4 ΎΠΝΟΣ NREM (NON-RAPID EYE MOVEMENT, ΧΩΡΙΣ ΤΑΧΕΙΕΣ ΟΦΘΑΛΜΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ)

Στάδιο 1: Μετάβαση

Ο εγκέφαλος παρασύρεται σε ύπνο. Οι εικόνες  τρεμοπαίζουν στο μυαλό και το σώμα μερικές φορές τραντάζεται, δίνοντας την αίσθηση ότι γλιστράμε ή πέφτουμε. Η μυϊκή δραστηριότητα επιβραδύνεται, η δραστηριότητα του εγκεφάλου μειώνεται και τα μάτια κουνιούνται ελάχιστα (Rea et al., 2008)

Στάδιο 2: Ελαφρύς ύπνος

Τα μάτια σταματούν να κινούνται και η θερμοκρασία του σώματος πέφτει. Ο καρδιακός ρυθμός και η αναπνοή σταθεροποιούνται. Η δραστηριότητα του εγκεφάλου επιβραδύνεται, παρουσιάζοντας τακτικά ηλεκτρικά κύματα που ονομάζονται σύνθετα κύματα, τα οποία ρυθμίζουν τους εξωτερικούς θορύβους. Επίσης συνοδεύονται από εκρήξεις εγκεφαλικής δραστηριότητας, οι οποίες παίζουν ρόλο στη μάθηση και την ενσωμάτωση νέων αναμνήσεων.

Στάδιο 3: Βαθύς ύπνος

Ο εγκέφαλος παράγει αργά ηλεκτρικά σήματα ταλάντωσης, οι μύες χαλαρώνουν, η πίεση του αίματος πέφτει, και η αναπνοή επιβραδύνεται. Το ξύπνημα κατά το στάδιο αυτό συχνά οδηγεί σε μέθη. Ο βαθύς ύπνος είναι η πιο αναζωογόνα φάση για το σώμα και επίσης μπορεί να είναι σημαντική για τη διατήρηση των αναμνήσεων. 

1.5 ΡΥΘΜΙΣΗ ΥΠΝΟΥ ΚΑΙ ΚΙΡΚΑΔΙΟΣ ΡΥΘΜΟΣ

Ο ύπνος είναι μια συγχρονισμένη νευροχημική διαδικασία, όπου εμπλέκονται τόσο τα εγκεφαλικά κέντρα προαγωγής του ύπνου όσο και τα κέντρα εγρήγορσης. Από μελέτες σε πειραματόζωα, είναι γνωστό ότι η κατάσταση εγρήγορσης προάγεται από τους νευρώνες του εγκεφαλικού στελέχους και του υποθαλάμου. Το καθένα από αυτά τα δίκτυα εγρήγορσης είναι ικανό να αυξήσει την κατάσταση επαγρύπνησης, αλλά για την πλήρη εγρήγορση και την ενεργοποίηση του φλοιού είναι απαραίτητη η συντονισμένη δραστηριότητα όλων αυτών των οδών. Η σημερινή άποψη σχετικά με τη φυσιολογική ρύθμιση του ύπνου είναι ότι τα στοιχεία που ρυθμίζουν τον ύπνο είναι δύο: 

1) μία ομοιοστατική ανάγκη για ύπνο, η οποία εκδηλώνεται με αυξημένη τάση για ύπνο μετά από στέρηση του ύπνου και με μειωμένη κατά τη διάρκεια του ύπνου και 

2) ένας κιρκάδιος (24ωρος) βηματοδότης που προσδιορίζει τις ώρες έναρξης και λήξης του ύπνου αλλάζοντας την ανάγκη για ύπνο που θα προκαλέσει τον ύπνο (Kölling, 2016).

Τόσο ο κιρκάδιος βηματοδότης όσο και ομοιοστάτης του ύπνου συντελούν στην σταθεροποίηση του ύπνου. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των διαδικασιών αυτών αποτελεί τη βάση για μια ιδιαίτερα τυποποιημένη περίοδο ύπνου τη νύχτα και μία παγιωμένη περίοδο εγρήγορσης την ημέρα (Kölling et al., 2015).

Ο αποσυγχρονισμός του κιρκάδιου ρυθμού από τον περιβαλλοντικό κύκλο μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές του ύπνου, που ορίζονται σαν διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού του ύπνου. Μεταξύ αυτών, είναι οι χρόνιες παθήσεις που σχετίζονται με ένα ενδογενές ρολόι το οποίο είναι βραδύτερο ή ταχύτερο από το φυσιολογικό, περιοδικές παθήσεις εξαιτίας των διαταραχών στην αντίληψη του φωτός (δηλ. σύνδρομο διαταραχής του 24ωρου κύκλου ύπνου – εγρήγορσης και διαταραχές του ύπνου σε τυφλά άτομα) και παροδικές καταστάσεις εξαιτίας κοινωνικών συνθηκών (σύνδρομο αλλαγής χρονικής ζώνης-jet lag και διαταραχή ύπνου εξαιτίας της βάρδιας στον επαγγελματικό χώρο).

1.6 ΤΥΠΟΣ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΑΣΗΣ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

Το άτομο δεν μπορεί να μετακινήσει την ώρα που κοιμάται και ξυπνάει σε νωρίτερο χρόνο, οπότε κοιμάται και ξυπνάει αργά σε σχέση με τις κοινωνικές απαιτήσεις που υπάρχουν (Μοσχονά, 2006).

1.6.1 ΤΥΠΟΣ JET LAG

Το jet lag οφείλεται στον αποσυγχρονισμό μεταξύ διαφόρων ρυθμών του οργανισμού και των περιβαλλοντικών ρυθμών. Ο ρυθμός που επηρεάζεται περισσότερο είναι ο κύκλος του ύπνου και της δραστηριότητας, με τις σχετιζόμενες με αυτόν αλλαγές στις φυσικές και πνευματικές λειτουργίες. Ο κύκλος του ύπνου και της δραστηριότητας για τους περισσότερους ανθρώπους είναι συγχρονισμένος με το ρυθμό μέρας και νύχτας στο γεωγραφικό σημείο που ζουν και εργάζονται. Τα συμπτώματα του συνδρόμου αυτού είναι τάσεις υπνηλίας, κούραση, δυσκολία συγκέντρωσης και εκνευρισμό κατά την διάρκεια της ημέρας. Τα άτομα παρόλο την κούραση τους καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας δεν μπορούν να κοιμηθούν και ύπνος τους είναι ανήσυχος. Το σύνδρομο αυτό υποχωρεί σε 2 – 7 ημέρες, ανάλογα με την απόσταση του ταξιδιού από ανατολή σε δύση και την ιδιοσυγκρασιακή ευαισθησία. Πολλοί πιστεύουν ότι μπορεί να αποφύγουν τα συμπτώματα, αλλάζοντας το ωράριο φαγητού και ύπνου πριν το ταξίδι. Άλλοι επίσης πιστεύουν ότι η εμφάνιση του συνδρόμου έχει άμεση σχέση με την έλλειψη ύπνου, επομένως η λύση είναι ο ίδιος ο ύπνος. Ειδική θεραπεία δεν απαιτείται (Σουφλερή, 2003).

1.6.2 ΤΥΠΟΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΒΑΡΔΙΑΣ

Αυτή η διαταραχή οφείλεται σε άτομα που εργάζονται σε νυχτερινές βάρδιες ή σε συχνές αλλαγές βάρδιάς. Οι βάρδιες διαταράσσουν το βιολογικό ρυθμό των εργαζομένων. Το κυλιόμενο ωράριο εργασίας δημιουργεί βραχυπρόθεσμες αλλά και μακροπρόθεσμες συνέπειες στην υγεία. Στις επιπτώσεις περιλαμβάνονται διαταραχές στον ύπνο, καρδιαγγειακές παθήσεις, γαστρεντερικές διαταραχές και επιδείνωση χρονίων παθήσεων (Τρανός, 2005). Νέοι και έφηβοι αντέχουν στο κυλιόμενο ωράριο εμφανίζοντας λιγότερα συμπτώματα σε αντίθεση με τους ηλικιωμένους (Τρανός, 2005). Αφορά το 10% των εργαζομένων σε βάρδιες που περιλαμβάνουν οπωσδήποτε νύχτα. Τα εναλλασσόμενα ωράρια εργασίας είναι μια σημαντική περιοχή που δεν έχει μελετηθεί αρκετά, αφού ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού εργάζεται με εναλλασσόμενο ωράριο. Η ευαισθησία των ατόμων στις αλλαγές προγραμμάτων ποικίλλει ευρέως και ένας σεβαστός αριθμός ατόμων απλώς δεν προσαρμόζεται στο εναλλασσόμενο ωράριο. Αυτά τα άτομα δεν θα πρέπει να απασχολούνται σε τέτοιο ωράριο. Στην περίπτωση αυτή, θεραπευτικά, τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα διότι δεν είναι πάντα εύκολο να αλλάξει κάποιος εργασία. Έτσι χορηγείται φαρμακευτική αγωγή που επάγει την εγρήγορση 30-60 λεπτά πριν την εργασία, η οποία συνδυάζεται ενδεχομένως με αντιμετώπιση της αϋπνίας που παρατηρείται όταν το άτομο επιθυμεί να κοιμηθεί την ημέρα (Purnell et al, 2002).

1.7 •ΎΠΝΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

Ο ύπνος καταλαμβάνει σημαντικό μέρος της ζωής των ανθρώπων. Οι αιτίες που γέννησαν την ανάγκη για ύπνο και ο τρόπος που ο ύπνος ενσωματώθηκε στον βιολογικό κύκλο αποτελούν ένα από τα μεγάλα μυστήρια της εξέλιξης. Στην ελληνική μυθολογία, η Νύχτα γέννησε τον Ύπνο, ο οποίος ήταν πατέρας του Μορφέα, θεού των ονείρων. Ο ύπνος και τα όνειρα θεωρούνταν μορφή επικοινωνίας με τους θεούς. Για την επιστήμη όμως, η ερμηνεία του φαινομένου του ύπνου παραμένει ακόμα ασαφής, παρά το γεγονός ότι πολλές από τις θεωρίες που έχουν διατυπωθεί συμπίπτουν ως προς την ύπαρξη ενδογενών χρονοβιολογικών ρυθμών (Katz et al., 2002).

Έχει διαπιστωθεί από πρόσφατες μελέτες ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου υπάρχει μεγαλύτερη παραγωγή πρωτεϊνών, νευροδιαβιβαστών, καθώς και ορισμένων ορμονών. Επιπλέον, η διαίρεση και ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων όλων των ιστών είναι ταχύτεροι (Πολυζόπουλος, 2009).

Σε ό,τι αφορά τη σημασία του ύπνου, δεν υπάρχει πλέον καμία αμφιβολία ότι ο σωστός ύπνος είναι απαραίτητη προϋπόθεση της καλής υγείας. Η σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία, αλλά και η προστασία από ορισμένα νοσήματα και από ατυχήματα, εξαρτάται από την ποιότητα και την ποσότητα του ύπνου (Vouloagka et al., 2016).

Κάθε ηλικία έχει και διαφορετικές ανάγκες σε ύπνο. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ύπνου:

⦁ από 13-17 χρονών  οι ανάγκες σε ύπνο είναι μεταξύ  8 με 10 ώρες

⦁ από 18-64 χρονών οι ανάγκες σε ύπνο είναι μεταξύ  7 με 9 ώρες

⦁ από 65 + χρονών   οι ανάγκες σε ύπνο είναι μεταξύ  7 με 8 ώρες (Πολυζόπουλος, 2009).

Ο νυχτερινός ύπνος δεν πρέπει να είναι λιγότερος από 6 ώρες και περισσότερος από 9 ώρες. Όσο για την ποιότητα του ύπνου, που είναι συνάρτηση του χρόνου επέλευσης και της αναπαυστικής του επίδρασης, αυτή εξαρτάται από την έλλειψη θορύβων, την κατάλληλη θερμοκρασία, τα ελαφρά γεύματα, τη φυσική άσκηση. Επίσης, ρυθμιστικά στην ομαλή λειτουργία του ύπνου δρουν η άνεση και η σταθερότητα του χώρου κατάκλισης, καθώς και η τήρηση τακτικού ωραρίου (Mah et al., 2011).

Οι διαταραχές του ύπνου διακρίνονται σε δυσυπνίες και παραϋπνίες. Οι δυσυπνίες σχετίζονται με τη διάρκεια, την ποιότητα και τη χρονική επέλευση του ύπνου. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι αϋπνίες, οι υπερυπνίες (υπερυπνία, υπνική άπνοια, ναρκοληψία) και η διαταραχή του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης (Σπαντιδέας, 2008).

Στις αϋπνίες περιλαμβάνονται οι διαταραχές του ύπνου που σχετίζονται με την έλευση και τη διατήρηση του ύπνου. Συνήθως πρόκειται είτε για δυσκολίες στην έλευση του ύπνου, είτε για ξύπνημα κατά τη διάρκεια του ύπνου, είτε για πρώιμο πρωινό ξύπνημα. Οι αϋπνίες είναι σπάνιες κατά την παιδική ηλικία, ενώ αυξάνουν συνεχώς με την πάροδο των ετών, προκαλώντας προβλήματα στην πλειοψηφία των ηλικιωμένων ατόμων. Έρευνες στον γενικό πληθυσμό διαφόρων χωρών αναφέρουν ποσοστά αϋπνίας 10%-40%. Σε διεθνή έρευνα του ΠΟΥ διαπιστώθηκε ότι το 27% του ενήλικου πληθυσμού έπασχε από αϋπνίες. Έχει επίσης διαπιστωθεί ότι οι αϋπνίες, όπως και γενικότερα οι δυσυπνίες, είναι περισσότερες στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες (Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Ύπνου, 2009).

Οι αιτίες της αϋπνίας είναι πολλές. Οι κυριότερες από αυτές σχετίζονται με υποβαθμισμένες συνθήκες ύπνου, με χρόνια νοσήματα (κυρίως καρδιοαναπνευστικά και νευρολογικά), με πόνους, με αναπηρίες, καθώς και με ψυχικές διαταραχές, όπως είναι η κατάθλιψη, το άγχος και η σχιζοφρένεια. Οι αϋπνίες, που αποτελούν και ένα από τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης, εκδηλώνονται με καθυστέρηση επέλευσης του ύπνου, με συχνές διακοπές, και με πρώιμη αφύπνιση. Συμπεριφερολογικοί παράγοντες, δυσρυθμίες του 24ωρου κιρκάδιου κύκλου και πρωτογενείς διαταραχές ύπνου μπορούν επίσης να προκαλέσουν αϋπνίες (Φλωρού, Βαγιάκης, 2009).

Οι επιπτώσεις της αϋπνίας αφορούν προβλήματα που προκαλούνται από την επακόλουθη κούραση, καθώς και ψυχικές διαταραχές. Άτομα με χρόνια αϋπνία αναφέρουν δυόμισι φορές περισσότερα τροχαία ατυχήματα, καθώς και δυσκολίες στην εκτέλεση καθημερινών καθηκόντων, ή δυσκολίες συγκέντρωσης και εξασθένηση της μνήμης. Σε ό,τι αφορά τη ψυχική υγεία, εκτός από τη μείωση της ευεξίας, παρουσιάζονται ψυχικές διαταραχές (κατάθλιψη, άγχος, αλκοολισμός, κ.ά.) σε ποσοστό 51% περίπου. Επίσης, τα άτομα αυτά παρουσιάζουν συχνότερες απουσίες από την εργασία τους και μεγαλύτερη κατανάλωση ιατρικών υπηρεσιών (Φλωρού, Βαγιάκης, 2009).

2.1 ΣΤΕΡΗΣΗ ΥΠΝΟΥ

Στην κοινωνία μας που συνεχώς απαιτεί όλο και περισσότερο χρόνο από τον καθένα μας, δημιουργώντας καθημερινά νέες ανάγκες και απαιτήσεις η χρόνια στέρηση ύπνου είναι κοινό φαινόμενο. Είναι αποδεδειγμένο ότι σε σύγκριση με 40 χρόνια πριν, οι πολίτες ανεπτυγμένων χωρών κοιμούνται μια ώρα λιγότερο κάθε νύχτα. Παρόλο που μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε ότι η χρόνια στέρηση ύπνου δεν μας προκαλεί κάποιες συνέπειες, οι επιστήμονες έρχονται να μας προειδοποιήσουν βασιζόμενοι σε νέες έρευνες (Wilson, 2008).

Μια πρόσφατη μελέτη απέδειξε ότι, αντίθετα με την κοινή θεώρηση, το σώμα μας δεν μπορεί να αναπληρώσει την χρόνια στέρηση ύπνου. Σύμφωνα με τους ερευνητές η συσσωρευμένη έλλειψη ύπνου προκαλεί κάτι περισσότερο από ένα αίσθημα κούρασης και λίγα τεντωμένα νεύρα. Η χρόνια στέρηση ύπνου δύο με τριών ωρών κάθε νύχτα μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργίες τόσο στις σωματικές μας λειτουργίες όσο και στις διανοητικές μας, όπως φυσικά και στην ποιότητα ζωής μας (Wilson, 2008).

Η λίστα των ύπουλων επιδράσεων που έχει η χρόνια στέρηση ύπνου στην ζωή μας μεγαλώνει συνεχώς καθώς οι επιστήμονες εμβαθύνουν στις έρευνές τους (Wilson, 2008):

Η στέρηση ύπνου μειώνει την μνήμη και την ικανότητα σκέψης μας. Για να καταφέρουμε να μετατρέψουμε κινητικές διαδικασίες σε αυτόματες (μέρος των δεξιοτήτων μας), για παράδειγμα όταν μαθαίνουμε ένα μουσικό όργανο ή ένα άθλημα, είναι απαραίτητο να έχουμε επαρκή ύπνο. Ακόμα ο επαρκής ύπνος είναι απαραίτητος και για την ανάπτυξη ικανοτήτων προσανατολισμού. 

Η έλλειψη ύπνου επηρεάζει αρνητικά την ικανότητά ως προς την λήψη αποφάσεων. Χαρακτηριστική είναι η επισήμανση ότι ο επικλινής πυρήνας (nucleus accumbens nAcc), μια περιοχή του εγκεφάλου μας που ασχολείται με την προσδοκία ανταμοιβής, ενεργοποιείται περισσότερο κατά την διάρκεια παιγνίων τζόγου όταν ο παίκτης παίρνει ριψοκίνδυνες αποφάσεις σε κατάσταση έλλειψης ύπνου, κάτι που σημαίνει ότι ο παίκτης έχει αυξημένες προσδοκίες ότι θα κερδίσει ακόμα και αν οι πιθανότητες είναι εναντίον του. Ακόμη άτομα σε κατάσταση στέρησης ύπνου χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να ανταποκριθούν σε ηθικά διλήμματα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η έλλειψη ύπνου δυσκολεύει στο να παρθούν οι σωστές αποφάσεις (Schwartz et al., 2000).

Η στέρηση ύπνου αυξάνει την χημική δραστηριότητα σε ένα μέρος του εγκεφάλου που συνδέεται στενά με την κατάθλιψη, την έμμονη ανησυχία και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές. Χωρίς επαρκή ύπνο τα συναισθηματικά κέντρα του εγκεφάλου μας είναι υπερευαίσθητα σε αρνητικές εμπειρίες, οδηγώντας μας σε συναισθηματικά παράλογη συμπεριφορά λόγω μειωμένης λειτουργικότητας του προμετωπιαίου λοβού, μια περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει την ένταση των συναισθημάτων.

Η στέρηση ύπνου αυξάνει τις πιθανότητες να αυξηθεί το σωματικό μας βάρος. Η αιτία μπορεί να κρύβεται στο ότι η μερική έλλειψη ύπνου επηρεάζει την περιοδικότητα της έκκρισης ορμονών που ευθύνονται για τον έλεγχο της πείνας, αυξάνοντας έτσι την επιθυμία για φαγητό και την προτίμηση προς τροφές πλούσιες σε θερμίδες και υδατάνθρακες. Μια μελέτη συμπέρανε ότι άτομα που δεν κοιμόντουσαν αρκετά έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν παχυσαρκία ακόμη και αν κατανάλωναν λιγότερες θερμίδες από άτομα που κοιμόντουσαν κανονικά.

Η στέρηση ύπνου βλάπτει μακροπρόθεσμα την υγεία μας προκαλώντας βλάβη των ενδοκρινολογικών λειτουργιών του οργανισμού, του μεταβολισμού και της ικανότητας καταπολέμησης φλεγμονών. Κατ’ επέκταση η χρόνια στέρηση ύπνου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο παρουσίασης σοβαρών χρόνιων παθήσεων όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, διαβήτης Β΄ τύπου και καρδιαγγειακές παθήσεις.

Σύμφωνα με τους ειδικούς πρέπει να κοιμόμαστε 7 με 8 ώρες κάθε βράδυ, στην πραγματικότητα όμως κοιμόμαστε αρκετά λιγότερο. Ο απογευματινός ύπνος μπορεί να αποτελεί την απάντηση του προβλήματος. Τα οφέλη του πιθανώς θα είναι η γενικότερη βελτίωση της υγείας μας, όπως επίσης και του αισθήματος ευφορίας μας. Το σώμα ακολουθεί έναν κύκλο 24 ωρών κατά τον οποίο καταλαγιάζει μια φορά το απόγευμα και μια φορά την νύχτα. Έρευνες αποδεικνύουν ότι ένας υπνάκος μετά από ένα μεγάλο γεύμα είναι κάτι το φυσιολογικό καθώς οι νευρώνες που μας κρατούν έτοιμους για δράση δεν λειτουργούν μετά την κατανάλωση τροφής. Επιπλέον ένας υπνάκος κατά την διάρκεια της ημέρας μπορεί να αυξήσει την ικανότητά μας για μάθηση και να καλυτερεύσει την μνήμη μας, ακόμη μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες καρδιαγγειακών παθήσεων (Prapa et al., 2012).

2.2 ΑΝΑΓΚΕΣ ΥΠΝΟΥ

Οι ανάγκες για ύπνο διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ατόμων. Μερικά άτομα ξεκουράζονται με λιγότερο από 4 ώρες νυχτερινού ύπνου ενώ άλλα άτομα απαιτούν περισσότερο από 10 ώρες ύπνου για να αισθανθούν αναπαυμένοι. Πάντως για τους ενήλικες θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά μέσο όρο θεωρούνται απαραίτητες 7-8 ώρες ύπνου το βράδυ (Σπαντιδέας, 2008).

Τα παιδιά και οι υπερήλικες έχουν διαφορετικές ημερήσιες ανάγκες για ύπνο. Τα παιδιά συνήθως απαιτούν τουλάχιστον 14 ώρες ύπνου ημερησίως και οι ανάγκες αυτές διατηρούνται μέχρι την ηλικία των 12 ετών. Μετά την ηλικία αυτή τα παιδιά αποκτούν τις ανάγκες των ενηλίκων (Σπαντιδέας, 2008).

Στους ενήλικες όσο τα χρόνια περνούν ο ύπνος τείνει να είναι διακεκομμένος ενώ οι υπερήλικες αρχίζουν με την πάροδο των χρόνων να ξυπνούν όλο και νωρίτερα το πρωί (Σπαντιδέας, 2008).

2.3 Ο ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΟΣ ΥΠΝΟΣ

Ο απογευματινός ύπνος είναι για πολλούς ανθρώπους τόσο απόλαυση όσο και ανάγκη. Έστω και 30 λεπτά καθημερινά μπορεί να έχουν ευεργετική επίδραση στον οργανισμό μας, φτάνει να γίνεται σε μόνιμη βάση. Ο απογευματινός ύπνος δεν έχει αρνητικές επιδράσεις στη διάρκεια και ποιότητα του νυχτερινού, ενώ βελτιώνει τη συνολική απόδοση της μνήμης, διότι απαλλάσσει τον εγκέφαλο από την υπερβολική φόρτωση πληροφοριών. Η βιολογική ανάγκη για τον απογευματινό ύπνο, όταν ικανοποιείται, έχει ευεργετικά αποτελέσματα τόσο στους νέους όσο και στους ηλικιωμένους. Σε νέους ενήλικες, αυξάνει και βελτιώνει την πνευματική ετοιμότητα και εγρήγορση, ενώ στους ηλικιωμένους μπορεί να αναπληρώνει το έλλειμμα ύπνου που παρατηρείται τη νύχτα και κατ’ επέκταση βοηθά στη διατήρηση της καλής τους υγείας (Σπαντιδέας, 2008).

2.4 ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ 

Σύμφωνα με μελέτη του 2010, που δημοσιεύτηκε στο Biological Psychiatry,  διαπίστωσε ότι η χρόνια αϋπνία μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια του όγκου του εγκεφάλου. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν την μαγνητική τομογραφία για να εξετάσουν τους εγκεφάλους 37 ηλικιωμένων ανθρώπων με ή χωρίς χρόνια αϋπνία (Altena et al., 2010).

Τα άτομα που έπασχαν από χρόνια αϋπνία, είχαν μικρότερες ποσότητες φαιάς ουσίας σε τρεις περιοχές του εγκεφάλου – και όσο πιο σοβαρή ήταν η αϋπνία – τόσο μεγαλύτερη ήταν η απώλεια του όγκου του εγκεφάλου. 

Σύμφωνα με άλλη πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σαιντ Λούις η κακή ποιότητα του ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε συσσώρευση πλακών του εγκεφάλου,  γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στη νόσο του Alzheimer αργότερα στη ζωή μας (Huang et al., 2012).

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι εκείνοι που κοιμούνταν  πιο «αποτελεσματικά»  – δηλαδή, οι άνθρωποι που ξόδεψαν περισσότερο από το 85% του χρόνου στο κρεβάτι τους σε κατάσταση πραγματικού ύπνου είχαν λιγότερες πιθανότητες να έχουν πρώιμη ένδειξη για τη νόσο Alzheimer (Huang et al., 2012).

2.5 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΥΕΞΙΑ

Ο ύπνος είναι απαραίτητος για τη συνολική σωματική υγεία και συναισθηματική ευεξία. Η έλλειψη ύπνου μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές που κυμαίνονται από μικρές ενοχλήσεις σε σοβαρές debilitations.

Πολλοί άνθρωποι με έκθεση αϋπνία κόπωση και την αδυναμία να συγκεντρωθεί όλη την ημέρα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερη απόδοση στην εργασία ή στο σχολείο. Τα άτομα με αϋπνία έχουν επίσης υψηλότερο ποσοστό των απουσιών από την εργασία (Swinbourne et al., 2015).

2.6 ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Η έλλειψη ύπνου ή / και διαταραχές του ύπνου μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα.  Ο ύπνος είναι πολύ σημαντικός για το ανοσοποιητικό σύστημα επειδή είναι η μόνη φορά που το σώμα δεν είναι κάτω από συναισθηματικό στρες, και είναι η μόνη φορά που το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος έχει την απρόσκοπτη δυνατότητα της αυτο- επισκευής.  Η έλλειψη ύπνου προκαλεί ψυχικές ασθένειες και μια φλεγμονώδη ανοσολογική απόκριση.  Η ψυχοθεραπευτής του Miami Beach, Roberta Shapiro, γράφει ότι ο ύπνος χωρίς καμία διακοπή είναι υψίστης σημασίας για τη συνολική σωματική και ψυχική ευεξία.

Η έλλειψη ύπνου καταβάλλει το ανοσοποιητικό σύστημα ανοίγοντας διάπλατα την πόρτα για ανεπιθύμητους «επισκέπτες», όπως τα κρυώματα, οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού κι άλλες ασθένειες. Πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο Psychosomatic Medicine έδειξε ότι ακόμα και οι ήπιες διαταραχές του ύπνου προκαλούν σημαντική πτώση στον αριθμό των κυττάρων, που έχουν καθήκον να πολεμούν τους εισβολείς (Πολυζόπουλος, 2009).

2.7 ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΥΠΝΟΥ

Η ποσότητα του ύπνου που είναι απαραίτητη διαφέρει από άτομο σε άτομο και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως η ηλικία, η κληρονομικότητα, οι καθημερινές δραστηριότητες (τρόπος ζωής, άσκηση κ.ά.) Η ποσότητα του ύπνου που χρειάζεται το κάθε άτομο εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, κυρίως από την ηλικία. Εκτός, όμως, απ’ αυτήν, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν το πόσες ώρες ύπνο χρειάζεται ο καθένας όπως είναι για παράδειγμα:

Εγκυμοσύνη. Οι αλλαγές στο σώμα μιας γυναίκας κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών της εγκυμοσύνης μπορεί να αυξήσουν την ανάγκη για ύπνο. (Vaughn, 2005)

Γήρανση. Οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας χρειάζονται περίπου την ίδια ποσότητα ύπνου με τους νεότερους ενήλικες. Ωστόσο, μεγαλώνοντας μπορεί να διαπιστώσετε πως οι συνήθειες του ύπνου σας έχουν αλλάξει. Οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας έχουν την τάση να κοιμούνται πιο ελαφριά και για μικρότερα χρονικά διαστήματα απ’ ό,τι οι νεότεροι ενήλικες. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει μια ανάγκη να περνούν περισσότερο χρόνο στο κρεβάτι για να κοιμηθούν αρκετά ή μια τάση να έχουν ανάγκη ενός μίνι ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Προηγούμενη στέρηση ύπνου. Αν κάποιος έχει στερηθεί τον ύπνο για κάποιους λόγους (π.χ. δουλειά σε βραδινή βάρδια) στο παρελθόν, τότε χρειάζεται να αυξήσει την ποσότητα του ύπνου του. 

Ποιότητα του ύπνου. Εάν ο ύπνος διακόπτεται συχνά ή είναι διακεκομμένος, τότε δεν υπάρχει ποιότητα ύπνου. Η ποιότητα του ύπνου είναι εξίσου σημαντική με την ποσότητα του ύπνου (Vaughn, 2005).